OrBinah

Du Maghrib à l’Occident. Les Juifs du Maroc entre trois continents.

Par Itzhak Dahan.

RESLING Publishing. 2022. (ouvrage en hébreu)

--------

Contenu

- Avant-propos …………………………………………………................... 9

- Introduction ………………………………………………….................... 13

- 1 Les Juifs marocains entre immigration vers l'État d'Israël et émigration vers les pays occidentaux ……………………………………….......................................................  23

-2 La France - Un rêve devenu réalité ………………………............  29

-3 De Casablanca à Montréal. De la tradition à la modernité ….105

-4  Etats Unis - La destination finale des migrants ……………..... 141

-5 Genève et Bruxelles - Migrations éducatives ………………........ 193

-6 Angleterre - pas pour les Marocains …………………………......... 215

-7 Enfin - la diaspora marocaine et ses environs ………………...... 237

- Sources …………………………………………………….........................  243

----------------------------

Traduction française d’un extrait de l’Avant-propos de l’ouvrage :

«Du Maghreb vers l'Occident» – du Maroc, à l'ouest de la Terre d'Israël, vers les pays occidentaux. C'est l'itinéraire migratoire d'un tiers des juifs marocains qui n'ont pas rejoint Israël et qui ont préservé le patrimoine culturel de leur pays d'origine, le Maroc, dans leurs pays de destination, les pays occidentaux.

Depuis près de deux mille ans, le Maroc est le foyer des Juifs. Ils vivaient du nord au sud du Maroc, de l'océan Atlantique au Haut Atlas, dans des zones urbaines modernes et dans des villages et montagnes reculés où le temps semblait s'être arrêté. Leur intégration et leur rencontre avec les musulmans se sont généralement déroulées naturellement et sans tensions, contrairement à la vie juive dans la plupart des pays européens. La Seconde Guerre mondiale, qui a entraîné la destruction de nombreuses communautés en Europe, a également épargné le Maroc.

La migration d’Est en Ouest, qui a caractérisé le XXe siècle à la fin de la Seconde Guerre mondiale, la proclamation d’indépendance du Maroc, le réveil du nationalisme arabe et surtout la création de l’État d’Israël, ont conduit à la disparition de la communauté juive locale au Maroc. Cependant, contrairement à de nombreuses communautés du monde musulman, le processus de séparation d'avec le Maroc a duré près de cinquante ans, ce qui témoigne du lien particulier que cette communauté entretenait aussi bien avec les concitoyens musulmans du pays qu’avec la famille royale. Ce lien s'est maintenu dans les nouveau pays de destination, à l'exception de l'État d'Israël.

Pendant la majeure partie de ma carrière, de 1975 à 2015, j'ai travaillé auprès des communautés juives en général, et des communautés juives marocaines en France et au Canada en particulier. Originaire du Maroc et ayant immigré en Israël, j'ai été impressionné par la capacité des immigrants à s'intégrer dans leur pays d'accueil tout en préservant leur patrimoine et leur culture.

On a beaucoup écrit sur les 260 000 Juifs du Maroc qui ont immigré en Israël dans la seconde moitié du XXe siècle. Des sociologues et historiens tels qu'Eisenstadt, Liske, Deshan, Shoked, Saadun, Lasker, Tsur et d'autres ont étudié cette communauté dans leurs recherches d'un point de vue sociologique et anthropologique, en se concentrant principalement sur les aspects sociaux, économiques, éducatifs et culturels. Les recherches dans le domaine de l’immigration du Maroc vers les pays occidentaux étant rares, j’ai choisi de retracer les parcours des cent milles juifs marocains qui ont préféré immigrer vers les pays occidentaux plutôt que vers l’État d’Israël.

La connaissance de cette communauté, de sa culture et de son patrimoine, ainsi que de ses coutumes et de ses leaders d'opinion, m'a facilité l'accès à ce domaine de recherche. Cela m'a permis de me concentrer à la fois sur les nouvelles communautés créées par les immigrants dans les pays occidentaux et sur l'étude des outils et des moyens par lesquels les immigrants ont renforcé leur identité collective à travers ses différentes composantes.

Ce livre est destiné aux personnes intéressées et aux chercheurs concernés par la migration, l’identité et le transnationalisme des groupes ethniques qui ont migré de l’Est vers l’Ouest.

-------------------------

كتاب حول وجه آخر من أوجه الدياسبورة المغربية اليهودية-2022. كتاب باللغة العبرية بعنوان ترجمته "من المغرب إلى بلدان الغرب"، لمؤلفه، إسحاق داهان (انظر التوثيق البيبليوغرافي في القسم الفرنسي أعلاه من هذا التعريف بالكتاب)

ترجمة عربية لمقتطف من توطئة الكتاب:

"من المغرب نحو بلاد الغرب" – من المغرب، الذي هو إلى الغرب من أرض إسرائيل، في اتجاه البلدان الغربية. إنه اتجاه هجرة حوالي ثلث اليهود المغاربة، الذين لم يتجهوا نحو إسرائيل والذين حافظوا على التراث الثقافي لبلدهم الأصلي في بلدان الغرب.  

ظل المغرب لحوالي ألفي سنة موطنا لليهود. عاشوا في ربوعه - من الشمال إلى الجنوب ومن المحيط الأطلسي إلى جبال الأطلس - في مناطق حضرية حديثة وفي قرى وجبال معزولة حيث يبدو أن الزمن قد توقّف. وقد كان اندماجهم مع المسلمين جاريا على العموم بشكل طبيعي وبدون توتّرات بخلاف حياة اليهود في معظم البلدان الأوروبية. وحتّى الحرب العالمية الثانية التي أدّت إلى خراب العديد من الجماعات اليهودية في أوروبّا لم تفعل مثل ذلك في المغرب.

ولقد أدّت الهجرة من الشرق نحو الغرب التي طبعت القرن العشرين في نهاية الحرب العالمية الثانية، وكذلك إعلان استقلال المغرب وقيام القومية العربية، وعلى الأخص إقامة دولة إسرائيل، إلى زوال الجماعات اليهودية المحلية بالمغرب.  غير أنه - خلافا لحال جماعات العديد من جماعات العالم الإسلامي -  استغرق وتيرة مغادرة الجماعات اليهودية المغرب ما يناهز الخمسين سنة، وهو أمر يعكس الارتباط النوعي لتلك الجماعات مع المواطنين المغاربة المسلمين ومع الأسرة الملكية على حدّ سواء. وقد ظلّت تلك الرابطة قوية في بلدان الاستقبال الجديدة باتثناء دولة إسرائيل.

خلال معظم مشواري المهني، من 1975 إلى 2015، اشتغلت في حقل الجماعات اليهودية عامة اليهودية المغربية في فرنسا وكندا على وجه الخصوص. وباعتبار كوني من مواليد المغرب ممن هاجر إلى إسرائيل، انبهرت بقدرة تلك الجماعات المهاجرة على الاندماج في بلدان الاستقبال مع احتفاظها بتراثها وثقافتها.

لقد كُتب شيء كثير عن الـ 260.000 يهودي الذين هاجروا نحو إسرائيل في النصف الأخير من القرن-20. فقد درس كثيرٌ من السوسيولوجيين والمؤرّخين - أمثال أيزنشطاط، و ليسك، و شوقيد، وحاييم سعدون، و لاسكر، و و يارون تصور وآخرين - هذه الجماعة في أبحاثهم من زوايا نظر سوسيولوجية وأنثروبولوجية في تركيز بالأساس على المظاهر الاجتماعية والاقتصادية والتربوية والثقافية. وإذ تظل الأبحات حول الجماعات التي هاجرت إلى البلدان الغربية نادرة، فقد اخترت أن أتتبع مسارات ما يناهز المائة ألف يهودي مغربي الذين فضّلوا الهجرة نحو بلدان الغرب بدل دولة إسرائيل.

ولقد سهّلت عليّ معرفتي بهذه الجماعات، بثقافتها وتراثها، وكذا بعاداتها وبقادة رأيها العام، الولوجَ إلى هذا الحقل من حقول البحث. لقد مكّنني ذلك من تركيزي، في نفس الوقت، على الأطر الجماعاتية الجديدة التي طوّرها المهاجرون في البلدان الغربية وعلى دراسة الوسائل والوسائط التي قوّى بها المهاجرون بفضلها هوّيتَهم الجماعية بمكوناتها المختلفة.

هذا الكتاب موجه إلى كافة المهتمّين بموضوعه وإلى الباحثين في موضوعات الهجرة، والهوّية، والمواطنة عبر-الأُممية، في صفوف الجماعات الإثنية التي هاجرت من الشرق إلى الغرب.

محتويات الكتاب:

- توطئة ............................................................................................ 9

- مقدّمة ............................................................................................. 13

-1  اليهود المغاربة من بين الهجرة إلى دولة إسرائيل والهجرة نحو البلدان الغربية ......... 23   

-2 فرنسا: حلمٌ أصبح واقعا ...................................................................... 29

-3 من الدار البيضاء إلى مونتريال: من التقاليد إلى الحداثة .................................. 105

-4 الولايات المتحدة: الوجهة النهائية للهجرة .................................................. 141

-5 جنيف وبروكسيل: الهجرة التربوية .......................................................  193

-6  إنجلتيرا: ليست للمغاربة ..................................................................  215

-7  وفي النهاية: الدياسبورا المغربية ومحيطاتها ............................................ 237

- المصادر ..................................................................................... 243

---------------------------------------------------------------------------------

L’original hébraïque de l’extrait ici traduit en Français et en arabe

نص الأصل العبري للمقتطف المترجم أعلاه إلى الفرنسية والعربية

מבוא

"מהמגרב למערב" – ממורוקו הנמצאת ממערב לארץ ישראל אל ארצות המערב. זהו מסלול ההגירה של שליש מיהדות מורוקו שלא הגיע לישראל ושמר על המורשת התרבותית של ארץ המוצא, מורוקו, בארצות היעד, בארצות המערב.

במשך קרוב לאלפיים שנה היתה מורוקו בית ליהודיה. היהודים התגוררו מצפון מורוקו עד לדרומה, מהאוקיינוס האטלמטי ועד להרי האטלס הגבוהים, באזורים העירוניים המודרניים ובעיירות ובכםרים הנידחים שהזמן עצר בהם מלכת. לרוב השתלבותם ומפגשם עם המסלמים היה טבעי ונעדר מתח, בשונה מהחיים היהודיים במרבית ארצות אירופה. גם מלחמת העולם השנייה, שהביאה לחרבנן של קהילות רבות באירופה, פסחה על מורוקו.

ההגירה מהמזרח למערב, שאפיינה את המאה ה-20 בתום מלחמת העולם השנייה, הכרזת העצמאות של מורוקו, ההתעוררות הלאומיות הערבית ובייחוד הקמת מדימת ישראל היביאו לחסולה של הקהילה היהודית המקומית במרוקו. אולם בשונה מקהילות רבות בעולם המוסלמי, נמשך תהליך הניתוק ממרוקו קרוב ל-50 שנה, עובדה המעידה על הקשר המיוחד שהיה לקהילה זו הן עם יושבי הארץ המוסלמים והן עם בית המלוכה. קשר זה נמשך בארץ היעד החדשה, פרט למדינת ישראל.

רוב שנותיי, מ-1975 ועד 2015, עבדתי עם קהילות יהודיות בכלל ועם קהילות יהודיות מרוקאיות בצרפת ובקנדה בפרט. כיליד מרוקו שעלה לישראל, תמהתי על יכולתם של המהגרים להתהרות בארץ היעד ועם זאת להצליח לשמור את מורשתם ואת תרבותם בארץ זו.

רבות נכתב על 260.000 היהודים ממרוקו שעלו לישראל במחצית השנייה של המאה ה-20. סוציולוגים והיסווריונים כאייזנשטט, ליסק, דשן, שוקד, סעדון, לסקר, צור ועד, דנו במחקריהם בקהילה זו מנקודות מבט סוציולוגית-אנתרופולוגית והתמקדו בעיקר בהיבטים חברתיים, כלכליים, חינוכים ותרבותיים. מאחר שהמחקר בתחום ההגירה ממרוקו לארצות המערב מועט, בחרתי להתחקות אחר מאת אלף יהודי מרוקו שהעדיפו להגר לארצות המערב על פני הגירה למדינת ישראל.

ההכרות מקרוב של קהילה זו, על תרבותה ומורשתה, וכן ההכרות עם מנהגיה ועם מובילי דעת הקהל בקרבה, הקלו על כניסתי לשדה מחקר זה. כך התאפשר לי להתמקד הן במקהילות החדשות שיצרו המהגרים בארצות המערב והן בחקר הכלים והדרכים שבהם חזקו המיגרים את זהותם הקולקטיבית על מרכיביה השונים.

ספר זה מיועד למתעניינים ולחוקרים העוסקים בהגירה, בזהות וכטרנס-לאומיות של קבוצות אתניות שהיגרו מהמזרח למערב.

--------------------------------

Mohamed Elmedlaoui

https://orbinah.blog4ever.com/m-elmedlaoui-publications-academiques